Varantlar, dayanak varlığa kaldıraçlı yatırım imkânı sağlayan ürünlerdir. Alım varantı ile yükseliş beklentisine, satım varantı ile düşüş beklentisine yatırım imkânı verir. Kaldıraç etkisi, yükselişte nasıl bir avantaj sağlıyorsa düşüşte de dezavantaj sağlar.

Varantın dayanak varlıkları; paylar, endeksler, döviz kurları ve emtialar olabilir.

TEB BNP Paribas varantları, daima nakdi uzlaşılı varantlar olarak ihraç edilir.

Varantlar temelde ikiye ayrılır: Alım varantları ve satım varantları

Alım varantları; dayanak varlığı, önceden belirlenen bir fiyattan, belirli bir vadede alma hakkı verirken, sahibine yükümlülük doğurmaz. Satım varantları; dayanak varlığı, önceden belirlenen bir fiyattan, belirli bir vadede satma hakkı verirken, sahibine yükümlülük doğurmaz.

Alım varantı alan kişiler, dayanak varlık fiyatında yükseliş beklentisine sahiplerdir. Alım varantı sahibi, varantı satabilir ya da vade tarihine kadar elinde tutabilir. Vade tarihinde, dayanak varlığın fiyatı, varantın kullanım fiyatından yüksekse varant kârdadır ve otomatik olarak müşterinin hakkı kullandırılır (exercise edilir). Yatırımcıya ödenecek nakdi uzlaşı tutarı; uzlaşı fiyatı ve varantın kullanım fiyatı arasındaki pozitif farkın, dönüşüm (çarpan) oranı ile çarpılması ile bulunur.

Satım varantı alan kişiler, dayanak varlık fiyatında düşüş beklentisine sahiplerdir. Satım varantı sahibi, elindeki varantı satabilir ya da vade sonuna kadar bekleyebilir. Vade tarihinde, dayanak varlığın fiyatı, varantın kullanım fiyatından düşükse varant kârdadır ve otomatik olarak müşterinin hakkı kullandırılır (exercise edilir). Yatırımcıya ödenecek nakdi uzlaşı tutarı; kullanım fiyatı ve uzlaşı fiyatı arasındaki pozitif farkın, dönüşüm (çarpan) oranı ile çarpılması ile bulunur.

Öte yandan, vade gününde dayanak varlığın uzlaşı fiyatı, put varantının kullanım fiyatından yüksekse varant zarardadır ve itfa olur. Zarar durumunda herhangi bir ödeme gerçekleşmez.

Önemli bir not olarak belirtmek gerekir ki, dayanak varlık işlemleri borsada askıya alındıysa, dayanak varlıkta tekrar işlemler başlayana kadar, dayanak varlığa bağlı olan varantlarda da alım/satım askıya alınır.

Türkiye’deki varantların vadesi genellikle birkaç aydır.

Dönüşüm oranı; 1 adet dayanak varlığa karşılık gelen varant sayısıdır.

Dayanak varlık fiyatındaki %1’lik değişimin, varant fiyatını % kaç değiştireceğini gösterir.

Varant sahipleri, pay sahiplerinin sahip olduğu; oy hakkı, temettü hakkı, ikramiye hakkı, şirket yönetimine katılma hakkı gibi haklara sahip olmaz. Varantların bir vadesi vardır ve vadeleri dolduğunda itfa olur, öte yandan pay sahipliği uzun dönemli bir yatırımdır.

Bir varantın fiyatı, esas olarak dayanak varlığın fiyatına bağlıdır. Bununla birlikte başka değişkenlerden de etkilenir.

Varant fiyatını etkileyen değişkenler:

Dayanak varlığın fiyatı

Dayanak varlığın oynaklığı (volatilite)

Varantın kullanım fiyatı

Vadeye kalan süre

Risksiz faiz oranı

Beklenen temettü ödemesi

Yatırımcılar, varantlara yatırım yapmadan önce riskleri iyice anlamalı ve varantlar hakkında detaylı bilgi için dealer ya da finansal danışmanlarına başvurmalıdır.

Varant yatırımının riskleri aşağıdaki gibidir:

1-İhraççı riski

Hukuki anlamda türevler, tahvil yani borç sermayesidir. İhraççı riski, ihraççının iflası sonrasında yatırımcı için ortaya çıkacak varlık kaybı anlamına gelir. Zira, türev ürünlere (varantlara) yatırılan sermaye, borç sermayesi olması sebebiyle iflas mülkünün bir parçasıdır.

2-Finansal risk

Varantlar genellikle, dayandığı dayanak varlığın fiyatından çok daha ucuz ürünler olmalarına rağmen değerleri, dayanak varlıktan çok daha fazla değişebilir. Varantlardaki potansiyel getiri, kaldıraç etkisiyle dayanak varlıktaki potansiyel getiriden daha yüksek olsa da, varantın değerinin sıfıra düşebileceği ve yatırılan tüm sermayenin kaybedilebileceği unutulmamalıdır. Kayıp, yatırılan prim ile sınırlıdır.

3-Sınırlı süre riski

Payların aksine, varantların belirli bir vadesi vardır. Varant kârda olmadıkça vade sonunda değersiz hale gelir.

4-Zaman değeri riski

Diğer değişkenler sabit kaldığı müddetçe varantlar, vadeye kalan gün sayısı azaldıkça değersizleşir. Bu nedenle varantlar, uzun vadeli yatırım araçları olarak görülmemelidir.

5-Yüksek işlem hacmi riski

Yüksek işlem hacmi, varantın fiyatının artacağına dair bir gösterge olarak görülmemelidir. Varant fiyatı başka birçok değişkenden etkilenir. Dayanak varlığın oynaklığı, varantın kullanım fiyatı, dayanak varlığın fiyatı, vadeye kalan zaman, risksiz faiz oranı, beklenen temettü ödemesi, varant fiyatını belirleyen diğer değişkenlerdir.

Hayır, varantın fiyatı değişmez. Beklenen temettü, varant fiyatı hesaplanırken en başta hesaba katılmıştır.

Zaman değeri hesaplaması 365 gün üzerinden yapılır, bu nedenle tatil günlerinde de teta (zaman değeri) kaybı yaşanır.

Borsaya kote diğer ürünler gibi, dayanak varlığı Türkiye’de işlem görmeyen varantlar da, yurt dışı borsa işlem saatlerinde değil Borsa İstanbul işlem saatleri içinde işlem görür.

Yabancı dayanak varlığı olan varantlardaki risk, döviz kuru riskidir.

Oynaklık, dayanak varlığın fiyatının dalgalanmasıyla ilgilidir. Dayanak varlıktaki fiyat dalgalanmaları ne kadar yüksekse, oynaklık da o kadar yüksektir. Oynaklık (volatilite), istatistiksel bir ölçü olan standart sapma ile ölçülür. Daha yüksek fiyat dalgalanması, daha yüksek standart sapma ve daha yüksek oynaklık demektir.

Tarihsel oynaklık, bir zaman periyodunda gözlemlenen oynaklıktır. Zımni oynaklık ise gelecek dönem için tahmin edilen oynaklıktır. Zımni oynaklık hesaplanırken tarihsel oynaklık kullanılır, zira tarihsel oynaklık seviyesi, beklenen oynaklık seviyesi için bir göstergedir.

Zımni oynaklık, varantlar için kilit bir faktördür. Zımni oynaklığın çok keskin düştüğü durumlar olabilir ve böyle durumlarda dayanak varlığın fiyatının yükselmesinin varant fiyatına etkisi sınırlanabilir. Bu gibi durumlarda dayanak varlık fiyatı artsa bile alım varantlarının değeri düşebilir. Tersi ise satım varantları için geçerlidir.

Varantlarda teminat gereksinimi yoktur.

Varantlarda açığa satış yapılamaz.

Türkiye’de varantlar, yalnızca Borsa İstanbul’da alınıp satılabilir. Varantlarda işlem yapabilmek için banka ya da aracı kurumda hesabınız olması gerekir, böylece borsaya erişebilir ve varant yatırımcısı olabilirsiniz.

Varantlar, Borsa İstanbul’da 10:00-18:00 saatleri arasında işlem görür. Takasları T+2 olan varantlara emir bırakmak isteyen yatırımcılar, emirlerini aracı kurum site/platformları aracılığı ile işlem saatleri içinde bırakabilir.

Paylarda olduğu gibi varantlarda da; işlem ücreti, aracı kurum komisyonu ve borsa ücretleri söz konusudur.

Kârda olan nakdi uzlaşılı varantlarda vade sonunda müşterinin hakkı otomatik olarak kullandırılır (exercise edilir). İhraç belgelerinde belirtilen hüküm ve koşullara göre varant sahiplerine -varant kârda ise- ödeme yapılır. Varant zararda ise değeri sıfırlanır, ödeme gerçekleşmez.

Evet, yatırımcılar varantlarını vade gününde satabilir, var olan pozisyonlarını kapatabilir.

Evet, borsadaki ürünlerin işlem yapılabilir durumda olup olmaması, borsada işlem hacmi olup olmamasından farklı bir konudur. Varant fiyatları, piyasa yapıcı tarafından belirlenir. Bu fiyat; dayanak varlıktaki fiyat hareketleri, likidite gibi faktörler hesaba katılarak kote edilir.

Varantlarda alış-satış makasının artması; ihraççının kendini artık, varantın fiyatının hesaplanmasında kullanılan dayanak varlık fiyatından hedge etmesinin mümkün olmayışından ve dayanak varlık fiyatında alış-satış makasının açılmasından kaynaklanır. Bir müşteri varant alıyorsa, piyasa yapıcı ya da ihraççı, ilgili dayanak varlıkta pozisyon almak zorundadır. Piyasa yapıcı ya da ihraççı, yatırımcıya karşı değil, kendini korumak için pozisyon alır.

Hayır, bir fark yoktur.

Hayır, yoktur.

Evet, varantın fiyatı, dayanak varlığın likiditesine bağlıdır. Çok yüksek hacimli veya miktarlı emirler olduğunda, ihraççı ya da piyasa yapıcı fiyatı değiştirebilir.